(7) İkinci İnönü Savaşı'nda Hava Harekatı:

                      (a)  1 nci Uçak Bölüğü'nün Harekat ve Faaliyetleri:

                                      Muttalip Meydanı'ndaki 1 nci Uçak Bölüğü Personeli

                                                     Bölük Komutanı Rasıt Yüzbaşı Muhsin

                                                     Rasıt Yüzbaşı Kenan

                                                     Pilot Üsteğmen  Sıtkı Remzi

                                                     Rasıt Üsteğmen  Hasan Basri

                                                     Rasıt Üsteğmen  Celal

                                                     Pilot Astsubay    Hayrettin

                                                     Pilot Astsubay    Fehmi

                                                     Sivil Pilot           Fazıl

                                                     Sivil Pilot           Behçet

                                                     Sivil Pilot           Vecihi

     23 Mart 1921 günü saat 15.00'da Sivil Pilot Hasan Fehmi ve Rasıt Üsteğmen Hasan Basri AEG C-IV keşif uçağı ile havalandılar. Kalkıştan sonra meydana gelen motor arızası nedeniyle uçak geri dönmek zorunda kaldığından görev yerine getirilememişti.

     Sivil Pilot Vecihi, av uçağı ile Yunanlıların Kuzey Kolordu bölgesi olan; Yenişehir, Bilecik, Söğüt, İnegöl ve Pazarcık bölgesinde bir keşif uçuşu yaptı. Yürüyüş halindeki Yunan kıt'alarına bomba ve makineli tüfek taarruzu yaptı.

     24 Mart 1921'de Vecihi bir sorti daha yaparak Söğüt - Bilecik arasındaki yoldan ilerleyen bir Yunan alayını bombaladı ve makineli tüfek ateşine tuttu.

     25 Mart 1921'de Vecihi düşmanın Hamamlı - Domaniç yolu üzerindeki kuvvetin sınıfı, miktarı, kol başının yerini tesbit için teşif uçuşuna hazırlanırken Eskişehir'e doğru iki Yunan uçağının yaklaştığını haber aldı ve karşılamak üzere havalandı. Kalkıştan sonra motoru arızalandığı için geri dönmek zorunda kaldı. Arıza giderildikten sonra işgal altındaki İstanbul'dan kaçan Üsteğmen Fehmi Yemen, Yunan uçaklarıyla savaşmak üzere Vecihi'nin uçağı ile havalandı. Kalkıştan sonra uçak yine motor arızası yaptı. Meydana dönüp inmek için yaptığı sola dönüşte sürat kaybına uğrayan uçak çakıldı ve Üsteğmen Hasan Fehmi Yemen şehit oldu. (sayfa 60'daki resim)

Hasan Fehmi Yemen'in babası da asker idi. Babası Yemen'de görevli iken burada doğmuştu. Rasıt olarak görev yaparken Almanya'ya gönderildi. Orada rasıt olarak uçtu. Londra bombardımanına birkaç kez katıldı. Kendini sevdiren Hasan Fehmi Almanlar tarafından pilot olarak eğitilmişti.

     Meydan üzerine gelen Yunan uçakları meydan ve civarnı bombalamış ancak önemli hasar olmamıştı.  

Bu sıralarda eldeki uçaklar faal olmadığından 2 nci Uçak Bölüğünden uçak istendi. 27 Mart 1921'de 2 nci Uçak Bölüğünden Teğmen Halil Ziver bir av uçağı ile geldi. Bu sırada Yunanlıların ilerleyiş yönleri ve kuvvetlerinin yerini öğrenmek için bir keşif uçuşu yapılması istendi. Bu emir üzerine Sivil Pilot Vecihi 27 Mart'ta Söğüt dolaylarının keşfi için bir uçuş yaptı. Söğüt'ün kuzeyinde, çadırlı bir ordugâh ve iki tabur, güneyinde; bir piyade alayı ve karargahı, daha güneyde; bir bölük kuvvetinde Yunan birliği ve çeşme mevziinin 15 kilometre doğusunda iki bölük kuvvetinde bir yürüyüş kolu olduğunu tesbit etti. Alayın  karargahını bombaladı ve makineli tüfek taarruzu yaptı.

     28 Mart 1921 sabahı Vecihi av uçağı ile tekrar keşfe çıktı. Keşif sırasında Söğüt'ün bir kilometre kuzeyinde; iki tabur ve çadırlı ordugah, bir kilometre güneyinde; yol kenarında uçaklara karşı kamufle edilmiş yürülüş kolunda bir tabur, bunun bir kilometre kuzeyinde; bir alaylık ordugah olduğunu tesbit etti. Alay karargahını bombaladı ve makineli tüfek taarruzu yaptı.

29 Mart 1921 günü öğleden sonra Vecihi av uçağı ile İnönü Savaş alanı üzerinde bir keşif uçuşu daha yaptı. Bozalan'ın kuzeydoğusunda savaş siperlerini keşfetti. Bozalan'ın kuzeyinde Yunan topçusu uçağa ateş açtı. Daha geride yürülüş kolu görülmüyordu. Gündüzbey kuzeyi bulutlarla kaplı olduğundan herhangi bir şey görülmedi.

     30 Mart 1921 günü sabahı Asteğmen Halil Ziver, ALBATROS D-III av uçağı ile bir uçuş yaptı. Gündüzbey ve Söğüt bölgesi bulutlarla kaplı olduğu için hiçbir şey görülmüyordu. Öğleye doğru bulutlar dağıldı ve Asteğmen Halil Ziver 12.22'de tekrar havalandı. Bozüyük - Çepniyörük yönünde keşif uçuşu yaptı. Keşif sonucu sağ kanat gerisinde yürüyüş kolu olmadığı, Kızılcapınar'a iki kilometre mesafede çadırlı bir ordugah bulunduğunu tesbit etti. Bozöyük'e girmekte olan 300 kadar Yunan süvarisi tesbit edildi. Sol kanatta ve düşman gerilerinde herhangi bir faaliyet görülmüyordu.

     31 Mart 1921 günü öğle üzeri Sivil Pilot Vecihi, İnegöl - Bozöyük - Yayla, Bozöyük - Söğüt - Gündüzbey yönlerinde birer keşif görevi daha yaptı. İnönü'nün kuzey sırtlarında bir Yunan taburunun istirahat ettiğini tesbit etti. Boyöyük, Karaköy, Pazarcık yolları üzerinde yürüyüş halinde önemli bir Yunan kuvveti görülmedi. Bozöyük'ün üç kilometre güneyinde bir Yunan taburu ile daha geride yol kenarında istirahat eden 400 kadar süvari olduğu tesbit edildi. Söğüt'te yer yer yangınlar görülüyordu. Gündüzbey kuzeyindeki yol kenarında bir süvari alayı ve bir topçu bataryası istirahat halindeydi.

     31 Mart 1921 günü öğleden sonra Asteğmen Halil Ziver bir keşif görevi yaptı. Bu keşif sırasında İnönü - Bozöyük arasında, Bozöyük'ten 50 kadar Yunan nakliye aracının Karaköy yönünde hareket ettiği görüldü. Düzdağ Tepesi sırtlarının kuzeyinde ve vadi içinde, kolbaşı batıya doğru yönelmiş bir Yunan taburunun yürüyüş halinde olduğunu tesbit etti. Söğüt'deki yangınların halen devam ettiği görülüyordu. Söğüt'ün kuzeyinde Ertuğrul Gazi yolunda 30 - 35 araçlık nakliye kolu istirahat ediyordu. Bu keşifler düşmanın kesin olarak geri çekilmekte olduğunu göstermekteydi.

     1 Nisan 1921 günü Vecihi saat 14.20'de uçağıyle bir keşif görevi daha yaptı. Gündüzbey'de 60 - 70 kamyonluk bir grup yol kenarında istirahat ediyordu. Ertuğrul Gazi'nin türbesinden Bilecik'e kadar yol üzerinde dağınık yürüyüş kolları ve ağırlıklar kuzeye doğru çekilmekteydi. Bilecik İstasyonu'nda da çok sayıda Yunan askeri ve nakil aracı bulunmaktaydı.

     Karaköy - Bözöyük şosesi üzerindeki beklemenin üç kilometre güneyinde, kuzeye doğru ilerleyen bir topçu bataryası, gerisinde düzensiz şekilde ilerleyen bir piyade bölüğü ve topçu bataryası, onun önünde ise bir süvari birliği yürüyordu.

     Bozöyük - Pazarcık yolu ve tepelerde bir piyade taburu istirahat ediyordu. Bözöyük yönünde 10 kader araba ile ilerleyen bir nakliye kolu görülüyordu. Havadan yapılan bu keşifleri, kara keşifleri de teyid ediyordu. Bu duruma göre Yunanlıların sağ ve sol kanatlarda makineli tüfek kıt'alarıyla takviye edilmiş kuvvetli artçı birliklerinin korunarak çekilmekte olduğu tesbit edilmişti. Cephe Komutanlığının bulunduğu Çukurhisar'a atılan keşif sonu raporu zaferi müjdeliyordu.

     İkinci İnönü Savaşı süresince bölükteki AEG C-IV ve DFW C-V tipi iki keşif uçağı arızalı olduğu için faydalanılamadı. Buna karşılık bir veya iki av uçağı ile dokuz çıkış yapan pilotlar görevlerini başarı ile tamamlamışlardı. Bir hafta sonra Eskişehir'e gelen İsmet Paşa Ordusunu ve Havacıları kutlamıştı.

                      (b)  2 nci Uçak Bölüğünün Harekat ve Faaliyetleri:

     Tecrübeli ve başarılı havacıların bulunduğu 2 nci Uçak Bölüğü, 12 nci Kolordu emrinde idi. İkinici İnönü Savaşı süresince elinde faal durumda bulunan tek ava uçağıyla harekata katılmıştı. Yüzbaşı Fazıl ve Asteğmen Halil Ziver pilot olarak görev yapıyorlardı.

     Savaşın ilk iki günü olan 23 - 24 Mart 1921'de bölük harekata katılmadı. 25 Mart 1921 sabah yapılan keşifte, bir Yunan alayının Dumlupınar (Düvertepe) civarında istirahat ettiği rapor edildi. Öğleden sonra Yüzbaşı Fazıl av uçağı ile yaptığı keşifte; Uşak, Paşacık, Dumlupınar yolunda bir süvari yürüyüş kolu tespit etti. Sabah keşfinde Dumlupınar kuzeyinde demiryolunun dirsek yaptığı Düvertepe dolaylarında görülen ordugahın kalktığı ve kıt'anın yürüyüşe geçtiği, topçu taburunun Arpagediği tepelerinde toplandığı tesbit edildi. Bu keşifler, Yunanlıların öğleye kadar Dumlupınar'ın doğusuna geçmediğini gösteriyordu.

     26 Mart 1921'de Yüzbaşı Fazıl av uçağı ile yaptığı keşifte; Afyon - Altıntaş - Dumlupınar yollarında herhangi bir Yunan birliği olmadığı fakat bir Yunan yürüyüş kolunun saat 10.00'da Sinan Paşa'ya girdiği, diğer bir kolun Karaköse, Çiftlik arasında yürülüş halinde olduğunu tesbit etti. Bu birliklerin gücü ve miktarı hakkında yeterli bilgi alınamadı.

     Aynı gün saat 11.45'de Asteğmen Halil (ZİVER) bir keşif daha yaparak şu raporu verdi. Balmahmut'daki Türk mevzilerine doğru ilerleyen Yunan kuvvetlerine ait süvari öncüleri Küçükhöyük'le Sinan Paşa arasına gelmişti. Öncülerle birlikte topçu bataryası da yürüyüşe devam ediyordu. Üç - beş kilometre uzunluğunda ve muhtelif birliklerden kurulu yürülüş kolunun iki yanında giden iki süvari bölüğü, kolun güvenliğini sağlamaktaydı. Keşif görevi sonucunda Yunanlıların Sinan Paşa'ya doğru ilerlemekte oldukları anlaşılmıştı.

     Bu hava keşifleri ve yerden yapılan diğer keşifler; Yunanlıların iki piyade tümeni ve bir süvari alayı ile birlikte yolun her iki yanında Saraylık - Balmahmut - Köprülü hattına doğru ilerlediklerini gösteriyordu.   

    Saat 16.00'da yapılan keşiflerle, Yunan birliklerinin Örenköy güneyindeki Türk mevzilerine yaklaştığı tesbit edilmişti.

    27 Mart 1921'de Yüzbaşı Fazıl av uçağı ile bir keşif daha yaptı. Bir Yunan topçu bataryası ile iki süvari bölüğü Afyon - Altıntaş yönünde ilerliyordu. Saat 09.00'da bu birliklerin kolbaşısı Çatalçeşme hizasına gelmişti. Ağırlıklar ve geriden gelen iki Yunan bölüğü de Balmahmut İstasyonu'na girmişti. Yunan topçusu da büyük Çukurca yöresine gelmişti. Yunan birliklerinin Afyon'a yaklaştığı ve şehrin tehlikede olduğu görülüyordu. Afyon'da konuşlanmış bulunan 2 nci Uçak Bölüğünün tek faal uçağının düşman eline geçmesini önlemek amacıyla uçak Pilot Asteğmen Halil Ziver tarafından Eskişehir'e getirildi.

    28 Mart 1921'de Yunanlılar Afyon'a girmeden önce, 2 nci Uçak Bölüğü personeli ve ağırlıkları, 12 nci Kolordu Karargahı ile beraber geriye çekildi.

    Yunan kuvvetlerinin 23 Mart 1921'de başlayan taarruzları bir hafta kadar sürmüş, 30 - 31 Mart 1921 gecesinden itibaren geri çekilmeye başladıkları görülmüştü.

    1 Nisan 1921'de Batı Cephesi Komutanlığı tarafından görevlendirilen uçaklarla sabah saatlerinde yapılan keşif uçuşları sonucu, saat 14.45'de alınan raporda; Bütün cephede Yunan kuvvetlerinin birbirini takip eden aralıklı gruplar halinde çekildiği anlaşılıyordu. Raporda, Bilecik civarında görülen bir yürüyüş koluna 16 kilogramlık bir bomba atıldığı ve piyade yürüyüş kollarına makineli tüfek hücumları yapıldığı belirtiliyordu.

    11 Nisan 1921'de Yunanlılar Afyon'u boşaltıp Dumlupınar mevzilerine çekilince 2 nci Uçak Bölüğü, 12 nci Kolordu Karargahı ile birlikte yeniden Afyon'a intikal etti. ALBATROS D-III av uçağı da Asteğmen Halil Ziver tarafından Eskişehir'den Afyon'a getirildi.

Sonuç olarak:

    Kuruluş bakımından aksaklıkları kalmayan, savaş tecrübeleri devamlı artan 1 nci ve 2 nci Uçak Bölüğü uçucuları Kara Kuvvetleri ile işbirliğinde daha aktif rol oynuyorlar ve faydalı oluyorlardı.

                 (8)  İkinci İnönü Savaşı Sonrası Hava Faaliyetleri: 

    İkinci İnönü Savaşı sonrası 1 nci Uçak Bölüğünde uçak sıkıntısı devam ediyordu. Bu arada bölüğe önce AEG C-IV keşif uçağı ve sonra da Fiat (Erzurum'lu Nafiz-2) uçağı tahsis edildi. Bu uçaklarla Mayıs - Haziran 1921 aylarında Bursa dolaylarında keşiflere devam edildi. Erzurum'lu Nafiz-2 uçağı bir uçuş görevinde motor arızası nedeniyle İnegöl yakınlarında mecburi iniş yapmış ve uçak araba ile meydana taşınırken daha çok hasara uğramıştı. Uçak trenle Eskişehir'den Polatlı tamirhanesine gönderildi. AEG C-IV keşif uçağı da eğitim uçuşları sırasında hasara uğradığı için Polatlı'ya gönderildi. 1 nci Uçak Bölüğü yine tek av uçağı ile kaldı. Bu uçağın da motoru revizyon gerektirdiği için bir süre hizmet dışı bırakılınca Bölüğün uçuş faaliyetlerine ara verildi. Kısa bir süre sonra Fiat (Erzurum'lu Nafiz-1) uçağı Bölük emrine verilerek uçuşlar tekrar başlamıştı.

    29 Haziran 1921'de keşif görevinden dönen Erzurum'lu Nafiz-1 uçağının motoru Pazarcık üzerinde durdu ve mecburi iniş yaparken hasara uğradığı için Polatlı tamirhanesine sevkedildi. Üç dört gün sonra tamiri tamamlanan bir av uçağı Polatlı'dan Eskişehir'deki Bölüğüne iade edildi.

                  (9)  1 nci ve 2 nci Uçak Bölüklerinin Birleştirilmesi:

    30 Haziran 1921'de Batı Cephesi Komutanlığı'nın 1337 sayılı emri ile 1 nci ve 2 nci Uçak Bölükleri geçici olarak birleştirilip Komutanlığına Yüzbaşı Fazıl atandı. 1 nci Bölüğün teçhizat, akaryakıt ve personeli Kütahya'ya gönderildi. Emir Hava Kuvvetleri Müdüriyetine de duyuruldu.

    1 nci ve 2 nci Uçak Bölüklerinden kurulu Yüzbaşı Fazıl'ın emrindeki bu birlikte görevli personel şöyleydi.

                                                                     Bölük Komutanı 

                                                                     Yüzbaşı Fazıl

                                                                     Pilotlar

                                                                     Sivil Behçet

                                                                     Sivil Vecihi (HÜRKUŞ)

                                                                     Sivil Hayrettin

                                                                     Rasıtlar                   

                                                                     Yüzbaşı M. Nuri (1 nci Uçak Bölük Komutanı)

                                                                     Yüzbaşı H. Hüsnü (BÜLGE)

                                                                     Yüzbaşı Sırrı

                                                                     Yüzbaşı Bahattin

                                                                     Üsteğmen Basri (BİLGİN)

                                                                     Üsteğmen Sıtkı (TANMAN)

                                                                     Üsteğmen Ömer Avni (OKAR)

                                                                     Üsteğmen Hamdi (ÇAYPINAR)

                                                                     Üsteğmen Osman Nuri

                                                                      Makinistler                       

                                                                     Baş Makinist Eşref (KOÇMAN)

                                                                     Makinist Ruhi (APA)

                                                                     Makinist İsmail

                                                                     Diğer Personel        

                                                                     Tabip Yüzbaşı Nedim

                                                                     Muhafız Takım Komutanı Teğmen Hulusi

                                                                     Fotoğraf Subayı Asteğmen İhsan

                                                                     Hesap Memuru Nuri

                                                                     Marangoz Ustası Bilal

                                                                     Marangoz Ustası Celal

                                                                     Tüfek Ustası Aziz

Gerektiğinde düşman faaliyetlerini izlemek amacıyla bir miktar benzinle birlikte bir av uçağı Eskişehir'de bırakıldı. Bir av ve keşif uçağı da Kütahya'ya gönderildi. Eskişehir bölgesinde savaşlar başlayınca, 16 Temmuz 1921'de 1 nci ve 2 nci Bölükler önce Eskişehir'e sonra Polatlı'ya intikal etti. Savaş durumu gözönüne alınarak Hava Kuvvetleri Genel Müdürlüğü ile birlikte tamirhane da dahil olmak üzere 1 nci Uçak Bölüğünün ağırlıkları Ankara'ya gönderildi. İki keşif uçağı ile bunların personeli 2 nci Uçak Bölüğü emrinde bırakıldı.

     Birlikleri Ankara'da bulunan Hava Kuvvetleri Müdürlüğü ve 1 nci Uçak Bölüğü 1921 yılının Kasım ayının birinci haftasında Haymana üzerinden Konya'ya karayolu ile gönderildi.

                             (a)  Nisan - Temmuz 1921 Aylarında Hava Harekatı ve Faaliyeti:

     11 Nisan 1921'de Afyon'un Yunanlılar tarafından boşaltılması ile Afyon'daki meydana dönen 2 nci Uçak Bölüğü, 13 Nisan 1921'de iki keşif uçuşu yaparak 12 nci Kolorduya verdiği raporda "Büyükoturak Köyü ile tren istasyonu arasında ve köyün etrafından iki Yunan piyade alayı ile 40 arabalık bir nakliye kolu görüldüğü, Banaz yönünde iki piyade bölüğünün yürülüş halinde olduğu" bildirilmişti. İkinci uçuşta Oturak - İslamköyü yolu üzerinde 15 kilometrelik bir saha içinde ordugah ve araba kolları görüldü ve bunlar bombalanarak makineli tüfek ateşine tutuldu.

     15 Nisan 1921 sabahı saat 09.45'de bir hava keşfi daha yapıldı. Oturak Köyü'ndeki çadırlı ordugah, köyün batısındaki sırtların gerisine taşınmıştı. Oturak Köy - Karaköse arasında küçük çadırlı bir ordugah daha görüldü. Oturak Köy - Tren İstasyonu ve Banaz'daki ordugah halen yerinde duruyordu. İslamköy - Derbent ve İslamköy - Dumlupınar yolları ile civarındaki diğer yollarda düşman faaliyeti görülmemişti.

     17 Nisan 1921 günü iki keşif uçuşu yapıldı. İslamköy'ün kuzey doğusundan itibaren Kaplanlıdağ üzerinden Paşacık güneyine giden yola kadar uzanan yeni bir Yunan mevzii hazırlandığı görülüyordu. Bu mevzilerin gerisinde gruplar halinde iki alaylık Yunan kuvveti olduğu tespit edildi. Dumlupınar - İslamköy civarındaki yollarda Yunanlıların faaliyeti görülmüyordu. Banaz İstasyonu'ndaki ordugah yerinde duruyordu. Uşak İstasyonu civarında çok çadırlı bir Yunan ordugahının kurulduğu tespit edilmişti.

     19 ve 20 Nisan 1921'de yapılan üç keşif uçuşu ile 7 ve 8 Mayıs 1921'de yapılan iki keşif uçuşunun sonucu şöyleydi.

"Dumlupınar - Uşak bölgesinde Yunanlıların kayda değer yeni bir hareket ve faaliyeti olmadığı görülmemiştir." 12 Mayıs 1921'de yapılan keşif sonucu; İslamköy'deki Yunan birlikleri sayısının arttığı, Hasanköy civarında bir tümenin toplandığı, Uşak'ın batısında bir tümenin muntazam bir ordugah ve civarında menzil çadırlarının kurulmuş olduğu, Uşak hava meydanında ikişer uçaklık üç hangar ve açıkta üç adet Yunun uçağının olduğu tesbit edilmişti.

     15 Mayıs 1921 tarihinde bir keşif ve iki av uçağı ile takviye edilen 2 nci Uçak Bölüğü, Afyon'dan Kütahya'ya intikal etti. Meydan, Kütahya - Alanyurt tren yolunun kuzeyinde Porsuk Çayı kenarındaki Zivra Köyü yanındaki düzlükte idi. Yeni üssüne yerleşen birlik Altıntaş - Dumlupınar - Uşak bölgesinde keşiflere başladı. Kütahya'daki hava meydanı yoğun yağışlarda çayın taşmasıyla sular altında kalıyor ve uçuşlar engelleniyordu. Cephe Komutanlığının keşif isteğini yerine getirmek için bir seferinde; Pilot Yüzbaşı Fazıl, Rasıt Üsteğmen Avni (AKER) meydanın kuru yerinden kalkışa geçmiş, uçak yeterli sürati alıp yerden kesilemediğinden suya girmiş, mürettabata bir şey olmamıştı.

     19 Haziran 1921'de yapılan keşif uçuşu sonunda Yunan birliklerinin durumu hakkında aşağıdaki bilgiler alınmıştı. Uşak'ın 10 kilometre kuzeyinde bir Yunan taburu çadırlı ordugah ve açık ordugah kurmuştu. İstasyonun iki tarafında menzil hizmetlerinde kullanılmak amacıyla kurulmuş büyük çadırlar bulunuyordu. İslamköy yolu üzerinde Kızılca ile Iksağ Köyü arasında bir alay karargahı, Kapaklar İstasyonu'nda küçük ağırlıklar, Kapaklar İstasyonu'nun güneyindeki Tabaklar mıntıkasında piyade ve süvari birliklerinden kurulu bir alaya ait Yunan ordugahı, Kapaklar İstasyonu'nun kuzeyinde bir alayın yarısı kadar güce sahip bir ordugah, yolun Derbent mevziinde iki alay gücünde çadırlı bir ordugah, Banaz'da ağırlıkların bulunduğu bir ordugah, İslamköy'ün beş kilometre güneyinde 200 metre kara kadar bir alanda ağırlıkları ile muhtemel bir ordugah, İslamköy doğusuna rastlayan Hüseyin Köyü'nde ve Kaplangı'nın doğu sırtlarında bir tümenlik ordugah olduğu tespit edilmişti. Bu keşif uçuşu, Uşak ile Kaplangı Dağı arasında dört Yunan tümeninin toplandığını göstermekteydi.

     21 Haziran 1921 tarihi Türk askeri havacılığının ikinci büyük savaş günüdür. İlk büyük hava savaşını Birinci Dünya Savaşı sırasında 25 Ekim 1918 günü İstanbul'u bombardıman amacıyla gelen beş İngiliz uçağına karşı Pilot Yüzbaşı Fazıl'ın yaptığı çarpışma kabul edilmektedir.

     Yüzbaşı Fazıl ikinci gazilik beratını 21 Haziran 1921 günü yedi Yunan uçağı ile savaşarak almıştır. 21 Haziran'da yedi uçaktan oluşan bir Yunan filosunun Kütahya yönünde yaklaşmakta olduğu haber alındı. Yüzbaşı Fazıl derhal ALBATROS D-III av uçağı ile havalandı. (Birinci Dünya Savaşı'nda da ALBATROS D-III av uçağı ile İngilizler ile çarpışmıştı.)  Yunan filosu ile Altıntaş bölgesinde karşılaştı. Yunan uçaklarının dördü geri dönmüş, muharebeye girmemişti. Geri kalan üç uçak Yüzbaşı Fazıl'a saldırdı. Yüzbaşı Fazıl iki makineli tüfek ile ateş açtı. Fakat her iki makineli tüfek de tutukluk yaptı. Kısa bir süre sonra Yüzbaşı Fazıl makinalı tüfeklerin tutukluğunu giderdi ve yoğun bir ateşe başladı. Yunan uçakları yüksek hızları sayesinde kaçmayı başardı. Eski ALBATROS D-III'le Yüzbaşı Fazıl'ın onları kovalaması mümkün değildi. Yüzbaşı Fazıl bu savaşta Yunan uçağı düşürememiş, yedi Yunan uçağını kaçırarak onların harekatını önlemiş ve görev uçuşunu başarıyla sona erdirmişti.

                              (c)  Birleştirilmiş Uçak Bölüğünün Hava Harekatı ve Faaliyetleri:

     1921 yılı Temmuz ayı başlarında Kütahya Meydanı'nda 1 nci Uçak Bölüğü ile birleşen 2 nci Uçak Bölüğüne bir av ve bir keşif uçağı daha katılmış bulunuyordu. Birinci Bölükten gelen uçaklara Tavşanlı, Beyce/Orhaneli, Bursa, İnegöl, Yenişehir bölgesinin keşif görevi verildi. Yeni birleşik bölükte, faal durumda iki keşif ve üç av uçağı bulunmaktaydı. Bu uçaklar Temmuz ayı sonuna kadar 17 keşif uçuşu yapmıştı. Bu keşiflerden dokuzu Altıntaş - Uşak - Dumlupınar bölgesinde, beşi Beyce - Bursa - İnegöl bölgesinde, üçü de Altıntaş - Döğer - Gazlıköy - Seyitgazi bölgesinde yapılmıştı. Bu keşifler sırasında bir de hava muharebesi olmuştu.

     Sivil Pilot Hayrettin, bir ava uçağı ile 4 Temmuz 1921'de Kütahya Havaalanı'na yaklaşan dört Yunan uçağından oluşan bir kola karşı savunmaya çıkta. Yunanlılar 3000 metrede uçuyordu. Sivil Pilot Hayrettin'in bu yüksekliğe çıkabilmesi için yarım saate ihtiyacı vardı. Bu sırada Yunan filosu gelişi güzel dört bomba atarak uzaklaştı. Bombalar meydana isabet etmediği için herhangi bir bir hasar olmamıştı.

     Yapılan keşif uçuşları Yunan yığınağının hergün biraz daha arttığını, Bursa - İnegöl bölgesinde önemli bir harekat için hazırlandıklarını göstermekteydi. Bölüğün faal uçakları oldukça azdı. Polatlı tamirhanesi parçasızlıktan ve malzemesizlikten cephe bölüğüne uçak yetiştirmekte zorluk çekiyordu. Zaten bu uçakların havalanması bile mucizeydi. Tamirden çıkan uçaklar kısa bir süre sonra tekrar Polatlı'ya iade edilmekteydi. Bu şekilde bir faaliyet önemli bir başarıydı.

     11 Temmuz 1921 günü, Beyce/Orhaneli bölgesinde hava keşfi yapıldı. Beyce'nin 500 metre kuzeyinde bir Yunan piyode alayı, bir kilometre güneyinde yolun batısında bir süvari alayı, bir piyade taburu, iki topçu bataryası bulunuyordu. Piyadeler istirahat halindeydi. Süvariler, bölgenin doğusunda dağınık durumdaydı. Toplar ise mevziye yerleştirilmişti. Nilüfer Çayı ile Bursa, Beyce/Orhaneli şosesinin kesiştiği noktada, Atranos Çayı ile birleştikleri yerde, Beyce yönünde yürüyüş halinde 50 kadar araba görülüyordu. Bu arabalar havadan bombalanmıştı.

     İkinci bir hava keşfi de Gediz, Uşak, İslamköy, Oturak İstasyonu ve Murat Dağı kesiminde yapıldı. 19 Haziran 1921'de bu bölgede yapılmış olan hava keşfindeki düşman kuvvetlerinin durumunun değişmiş olduğu görülüyordu. Yunan kıt'aları ileriye alınmış, yanların güvenliği daha kuvvetli bir şekilde sağlanmıştı.

     15 Temmuz 1921'de Bilecik, Köprühisar yönünde taarruza geçilmesini emreden Batı Cephesi Komutanı, ayrıca Karaköy - Pazarcık- İnegöl - Yenişehir - Köprühisar - Bilecik bölgesinde bir hava keşfi yapılarak Yunan kuvvetlerinin son durumunun öğrenilmesini emretmişti. Yapılan hava keşfi, Pazarcık - Karaköy arasında piyade ve süvariden kurulu iki tümenlik bir Yunan kuvvetinin bulunduğunu, iki tümenle İnönü mevzilerine karşı harekata hazırlandıklarını gösteriyordu.

     14 - 15 - 16 Temmuz'da 1921'de güney kesimi, yani cephenin sol kanadında keşif yapılması için Birleşik Bölüğe görev verildi. Kütahya, Gediz, Hacıköy, Altıntaş bölgesiyle, Altıntaş şosesinin demiryoluna  kadar olan kısmının her iki tarafı, Nasuhçal, İkizoluk bölgeleriyle Altıntaş, Arap Çiftliği, Gazigöl, Kumartaş, Karaböğrüklü bölgeleriyle demiryolu üzerinde uçulmuş ve düşman kuvvetlerinin durumu tespit edilmişti. Yunanlıların bölgede çok büyük bir yığınak yapmış olduğu görülmüştü. Yunan kuvvetlerinin Seyitgazi yönünde ilerlediği görülmüştü. Yunanlıların bu hareketle Türk ordusunun yan tarafından geçerek, arkasını kuşatmak istediği anlaşılmıştı.

     18 Temmuz 1921'den itibaren Eskişehir, Kütahya savaşlarının başlangıcında Birleşik Uçak Bölüğü Sakarya gerisine çekilme emrini aldı. Önce Bölük Kütahya'dan Eskişehir'e intikal etti. Eskişehir - Sarıköy'de hazırlanarak meydana getirilen uçaklar, 20 Temmuz'da uçuşa hazırlandı. Daha sonra geri çekilme esnasında Bölük Sarıköy'den Polatlı'ya intakal  ettirilmişti.

     26 Temmuz - 3 Ağustos 1921 günleri arasında altı keşif uçuşu yapıldı. Bu keşiflerde, Yunanlıların Ağapınar, Seyitgazi bölgesindeki kuvvetlerinin savaşa hazırlandığı anlaşılmış, yollarda önemli bir düşman kuvveti görülmemişti.

     Süregelen muharebelerden sonra cephenin kuzey ve güney diye iki kısma ayrılmasının bir fayda sağlamadığı anlaşıldı. Haziran 1921'de tekrar Batı Cephesi olarak Kuzey ve Güney Komutanlıkları birleştirildi ve komuta birliği sağlandı.

     Batı Cephe Komutanlığı vakit geçirmeden ve yeni bir Yunan taarruzu başlamadan önce, İnönü -Kütahya - Döğer hattında savunma tedbirleri almaya başladı. Kuzeyden güneye doğru, İnönü'de 1 nci Grup; dört piyade, bir süvari tümeninden, Kütahya bölgesinde 3 ncü Grup; üç piyade, bir süvari tümeninden kurulu idi. Ayrıca Eskişehir'de yedekte bir piyade, bir süvari tümeni vardı. Bunlardan başka Genelkurmay Başkanlığı emrinde; Kocaeli bölgesinde birleşik kolordu, Afyon'da 12 nci Grup (iki piyade tümeni, bir süvari tugayı) ve Dinar'da 6 ncı Tümen görevlendirilmişti.    

Editör :     Ercan ÇETİNERLER

KAYNAKLAR

Copyright © 2000-2003 Tayyareci