Yeni jenerasyon savaş uçaklarının çok yüksek satın alma ve işletme maliyetleri birçok ülkeyi ellerinde mevcut savaş uçaklarını modernize etme yoluna yönlendirmektedir. 1960’lı ve70’li yılların meşhur ancak bugünün teknolojisinin gerisinde kalmış jet savaş uçakları olan F-4 “Fantom”, MiG-21 “Fishbed”, Mirage-3 ve İsrail yapımı “Kfir” gibi uçakların yanı sıra son derece hızlı gelişen havacılık teknolojisi nedeniyle gelişmelerin gerisinde kalan F-15, F-16 gibi uçakların ilk modelleri, Su-27 ve MiG-29 gibi oldukça yeni ve Rus Hava Kuvvetleri’nin bugün için belkemiğini oluşturan uçaklar da modernizasyon kapsamına alınmış bulunmaktadır. Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki F-4’ler için “IAI-Israel Aircraft Industries-Lahav Division” işbirliği ile modernizasyon programı başlatmış bulunmaktadır. Aynı şekilde Alman, Polonya ve Çek Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri’nin elinde bulunan MiG-29’lar da “DASA-Daimler-Chrysler Aerospace AG” tarafından modernize edilmekte ve NATO standartlarına uygun duruma getirilmektedir. Bu yazımızda eski “Doğu Bloku” ülkelerinin elinde çok miktarda bulunan “MiG-21”lerin, “IAI-Lahav Division” tarafından yürütülen modernizasyon programları incelenmektedir.

 MiG-21-2000

MiG-21 HAKKINDA KISA BİLGİ

MiG-21’ler II.Dünya Savaşı sonrası gündemde en çok olan birkaç jet savaş uçağından biridir. Sovyetler Birliği ile birlikte 1987’ye kadar Hindistan’da ve halen “F-7” kodu ile Çin Halk Cumhuriyeti’nde üretilmekte olan bu uçaktan  8000’in üzerinde üretilmiş ve 33 ülkede görev almıştır. MiG-21 bir çok lokal savaş ve çatışmada görev almış, iyi eğitimli ve motive edilmiş pilotlar tarafından kullanıldığında çok iyi bir hava muharebe uçağı olduğunu ispatlamıştır.

1958’de “E-6” adı altında ilk uçuşu yapmış ve 1959’da  MiG-21F “Fishbed-C” olarak hizmete girmeye başlamıştır. ‘0 yıldan fazla bir süre imalatta kalan bu uçağın ilk  ve son versiyonları arasında büyük faklılıklar vardır. İlk MiG-21F’ler yalnız iyi hava şartlarında görev yapabilen, yalnız izleme (ranging) radarı bulunan kısa menzilli bir muharebe uçağıydı. Daha sonraki MiG-21MF ile MiG-21bis tiplerine, burundaki şok koniği genişletilmek surtiyle daha güçlü bir radar yerleştirilmiş, bu sayede sınırlı bir “her hava şartlarında muharebe uçağı” durumuna getirilmiştir. Rusya Federasyonu da elindeki MiG-21MF ile Mig-21bis’lerin bir kısmını “MiG-21-93” adı altında yeni avionikler takarak modernize etmiştir. MiG-21MF’lerin radar menzili 15 km civarındadır ancak bu menzil MiG-21-93’lerde izleme 50 km, denizde kilitlenme 30 km olarak arttırılmıştır. Ancak bu uçak ta aşağıdaki ekipman ve avioniklerden yoksundur.

1972’de ilk prototip uçuşunu yapan MiG-21bis’in maksimum hızı yüksek irtifada 2175 km/h, deniz seviyesinde 1300 km/h’dır. Maksimum menzili 1470 km, pratik menzili ise 1120 km’dir. Boş ağırlığı 5800kg, maksimum ağırlığı 9400kg olan MiG-21bis 1 adet “Tumanski” R-25-300 turbojet motoru ile tahriklidir. Bu motor “afterburner”sız 69.6kN, “afterburner” ile 97.10 kN itiş gücü sağlamaktadır.  

MiG-21bis

MiG-21-93  

LAHAV MODERNİZASYON PROGRAMI

IAI-Lahav tarafından modernize edilmiş ilk MiG-21 24 Mayıs 1995 tarihinde uçtu. Daha geliştirilmiş bir versiyonu da ilk uçuşunu 1998 Nisan’ında yaptı.

Sunulmakta olan modernizasyon programında yöresel stratejik ve politik gereksinimler kadar müşterinin özel talepleri ve bütçe sınırlamaları da dikkate alınmaktadır. MiG-21 2000 modernizasyon programı aşağıdaki revizyonları içermektedir.

Ø      IAI Elta EL/M-2032 MMFCR atış kontrol radarı

Ø      Yeni avionikler

Ø      HOTAS kumanda sistemi

Ø      “Görevlendirilmiş” yeni kokpit

Ø      RLG/GPS hassas silah sevk ve navigasyon sistemi

Ø      Görüş ötesi menzil yeteneği

Ø      Tek parça ön cam ve bu sayede arttırılmış pilot yeteneği

Ø      Batı ve doğu kökenli silahları kullanabilme yeteneği

Bu paket ayrıca aşağıdaki olanakları da sağlamaktadır.

Ø      Lojistik destek

Ø      Uzun süreli satış sonrası servis

Ø      Eleman eğitimi

Ø      Teknoloji transferi

KOKPİT

MiG-231 2000’in kokpiti son derece “dostça” bir tasarım içermektedir. Bu tasarım HUD (head up display=baş üstü görüntü ekranı), göz seviyesi çok fonksiyonlu renkli görüntü ekranı UFCP (up front control panel= ön kontrol panel üstü ekran), HOTAS (hands on throttle and stick control= eller gaz kolunda ve lövyede), CCD kamera (solid state charge coupled device), video teyp kaydedicisi ve tek parça ön camdan meydana gelmektedir. Orijinal kokpitin aşırı kalabalık ve istenen insan-makina irtibatından yoksun olduğu düşünülürse yeni kokpit ile bu eksikliklerin tamamı gidermiş olmaktadır.

HUD tek parça ön camın üst seviyesine yerleştirilmiş saydam bir ekren olup her türlü bilgi sayısal olarak bu ekran üzerinde görüntülenmektedir. UFCP ise HUD’un altına, ön kontrol panelinin üstüne ve göz seviyesine yerleştirilen bir renkli ve çok fonksiyonlu gösterge sistemidir. Gerekli bilgilerin bir kısmı da bu ekranda sayısal ve şekilsel olarak görüntülenmektedir. Bu iki modifikasyon sayesinde pilot ön ve yan panellerdeki enstrumanlarla uğraşmamakta, bu sayede kokpit içindeki yükü azalıp yoğun bir şekilde hedef üzerinde konsantre olabilmektedir. HUD sistemi F-16’larda standart ekipman olarak bulunmaktadır. DASA ve MAPO tarafından modernizasyona alınan MiG-29’larda da bu sistem uygulanmaktadır. Aynı sistem modernize edilmekte olan F-4E 2000’lerimizde de olmaktadır.  

MiG-21 2000’ler istendiği taktirde DASH(display and sight helmet= görüntülemeli bakış kaskı) ile birlikte de sunulabilmaktedir. Elbit-Hayfa tarafından geliştirilen bu system sayesinde pilot nişan alma ve gerekli silahları hedefe yönlendirme işlerini yalnız hedefe bakarak yapma olanağına kavuşmaktadır.Bu sistem pilotun bakış açısını uçağa bağlantılı olarak ölçüp edinilen bilgileri uçak sensörlerine, avionik sistemlere ve silah sistemlerine bildirmektedir.  

DASH kask sistemifüze görüş hattı, füze konumu(status), uçuş doneleri ve alarm statüsü gibi bilgileri visöre yansıtır. Bu sayede pilot kafasını daima dik ve hedefe doğru tutarak hedefin daha erken ve çabuk belirlenmesini ve atışta bulunulmasını sağlar.

Modernizasyon müşterilerine opsiyonel olarak sunulan bir özellik te DMS (Digital Map System = Sayısal Harita Sistemi)dir. Bu sistem sayesinde MFCD (Multi Functional Color Display= Çok Fonksiyonlu Renkli Gösterge) üzerinde  çok geniş bir spektrum içindeki şekiller gösterilebilmektedir. Değişik haritalar veya diğer karakterler MFCD’nin çevresindeki butonlar yardımıyla ekrana yansıtılabilmektedir.

AVİONİKLER

Bunlara ilaveten, inersiyal navigasyon sistemi ile küresel konumlama sistemi INS/GPS (Inertial Navigation System/Global Positioning System) ile MADC (Multiple Air Data Computer) geliştirilmiş navigasyon ve silah kullanımında yüksek isabet oranı sağlamaktadır.

Romanya Hava Kuvvetlerine ait MiG-21 2000 kokpiti  

SİLAHLAR

MiG-21 2000 modernizasyon projesi, ve silah donanımı ve kontrol üniteleri arasındaki yeni iletişim sistemini sunarak doğu ve batı yapımı silahların kontrol ve ateşlenmesini de içermektedir. Bu olanak sayesinde yalnız bir nokta savunma ve hava muharebe uçağı olan MiG-21’lere kara hedeflerine kör atış, CCIP (Continuously Controlled Impact Point=Devamlı kontrol edilen vuruş noktası) ve pike bombardıman (dive-toss bombing) imkanlarını vermektedir.

Modernizasyon paketi MiG-21’e görüş ötesi ötesi yeteneği de vermektedir. MiG-21 2000’ler kanat altlarındaki dört pilonda AA-2 “Atoll” havadan havaya veya AA-2C “Atoll” anti-radar füzeleri taşıyabilmektedir.

MiG-21 2000’lerin savunma sistemleri de unutulmamış elektronik savaş ve savunma sistemleri EW (early warning=erken uyarı) arttırılmıştır. RWR (Radar Warning Receiver=Radar İkaz Uyarıcısı) ile ECM podu bu uygulamalardan bazılarıdır.

SONUÇ

Birçok kişi “neden eski uçakları modernize edelim, onun yerine yenilerini almak daha doğru olmazmı?” diye düşünebilir.  Eski yapım uçakların gövdeleri de yaşlanmıştır ve metalerin de bir ömrü vardır. Metal ölümüne metallurjide “aging” yani yaşlanma denir. Eğer bir uçak bu sınıra gelmemişse, parça değişimi ile ömrü uzatma olanağı varsa modernizasyon(=upgrading) en ekonomik çözümdür. Bugün F-15’in son modelinin fiyatı 80 milyon dolar civarındadır. F-!6’nın fiyatı ise 40 milyon dolardan başlamaktadır. Şu anda modernizasyonu gündeme gelmiş olan MiG-29’un fiyatı 26 ila 34 milyon dolar, Su-27’nin ise 35 milyon dolar ve üzeridir. Türk Hava Kuvvetlerinin F-4E 2020 modernizasyonu uçak başına 18 milyon dolara mal olmaktadır. Tek kişilik MiG-21 2000 modernizasyonun ise bu rakkamın altında olacağı aşikardır. Uçak ömrünü yaklaşık 20 yıl uzatan bu program, eğer uçağınızın mekanik yetenekleri yeterli ise en uygun ve ekonomik çözümdür.